liefdadigheid en armoede

De zorg voor zieken, personen met een handicap, ouderen,… is in onze maatschappij een gemeenschappelijk belang.
De levensomstandigheden van de armen waren altijd afhankelijk van de omstandigheden van de rijken. De armen hadden de rijken nodig om te overleven. De rijken hadden de armen nodig om hun status hoog te houden. Op basis van de christelijke ideeën konden de armen rekenen op het medelijden en de liefdadigheid van de mensen. Ze werden door de christelijke boodschap ook uitgestoten. Ze telden niet mee. De armen, zieken, blinden en lichamelijk gehandicapten ontvingen aan de poorten van een klooster en een kloostergasthuis aalmoezen en enige zorg. Deze liefdadigheid werd als een christelijke deugd beschouwd. In de geschiedenisboeken is deze liefdadigheid overdreven. De kloosters lagen vaak ver afgelegen van de steden en dorpen. Het leek dus onwaarschijnlijk dat er aan de poorten van de kloosters grote groepen armen bedelden voor brood. De monniken boden geen structurele hulp aan de armen. De aandacht van de monniken was gericht op het hiernamaals. De monniken hadden grote, prachtige kerken gebouwd. Ze hielpen vaak maar enkelingen. Zo bleef armoede voortbestaan. Zonder armoede zou liefdadigheid niet bestaan. In de kloosters stond opgeschreven hoeveel voedsel en andere zaken uitgedeeld kon worden en dat aan een bepaald aantal arme mensen. Het was maar een bijzonder klein percentage dat dagelijks aan liefdadige hulp werd besteed. De mensen hadden geen andere uitweg dan een bedelend bestaan. Ze moesten hun ellende lijdzaam ondergaan.

Abraham De Swaan omschrijft: “Armoede is niet een welomschreven geringe hoeveelheid goederen, en evenmin een relatie tussen middelen en doelen; het is vooral een relatie tussen mensen. Hier legt De Swaan de link tussen armoede en sociale status.

Liefdadigheid is ook gelinkt aan eigendom. De eigenaars hebben de plicht om iets aan de armen te geven of hen te helpen bij hun levensomstandigheden te verbeteren. Armoede verwijst naar tekorten en naar uitsluiting. De Swaan zegt dat het probleem van de armen is om in leven te blijven. Zo is dit ook een probleem van de rijken. Als mensen samenwonen in een bepaald gebied zijn ze afhankelijk van elkaar.

Door dat armen uitgesloten worden uit de samenleving moeten ze zich ondergeschikt gedragen. De armen moeten gehoorzaam zijn. Rijken trokken rond met honden langs hun zijde om opdringerige armen van hun af te houden. Door dit zichtbare vertoon benadrukten de rijken hun status.
Door de uitbreiding van de steden verschoof de liefdadigheid van de kloosters naar de steden. Er werden gasthuizen of hospitalen gebouwd. Daar konden armen en zieken terecht. Denk maar aan het sint-servaasgasthuis in Maastricht of het Sint-Janshospitaal in brugge. Naast deze gasthuizen bestonden ook passantenhuizen daar konden pelgrims, marskramers, reizigers en arme daklozen één avond en één nacht doorbrengen.

Aan het einde van de middeleeuwen werd er een onderscheid gemaakt tussen de goede en de slechte armen. Er werd een onderscheid gemaakt tussen de armen die al dan niet hulp verdienden. Dit is een kenmerk van het sociale beleid in het begin van de moderne tijd. De ‘slechte’ armen moesten aan hun lot overgelaten worden. Ze probeerden medelijden op te wekken en probeerden de burgers angst aan te jagen. Ze gingen de voorbijgangers besmetten. De’ slechte’ armen bedelden op openbare plaatsen. Dit noemde men de gevaarlijke armen.
Er werd een verbod uitgevaardigd op landloperij en bedelarij. Er werden in vele steden lokale armenkassen, armentafels of tafels van de heilige geest opgericht. Er werd een armenteken ingevoerd enkel degene die dit teken toonde werd geholpen. Door deze werken van barmhartigheid konden ze hun geweten vrijkopen.

Wuyts,B. (2005). Over narren, kreupelen, doven en blinden: leven met een handicap Van de Oudheid tot nu. Leuven: Davidsfonds.

De Swaan, A. (1989). Zorg en De Staat: Welzijn, onderwijs en gezondheidszorg in Europa en de Verenigde Staten in de nieuwe tijd. Amsterdam: Bert Bakker.